Nieves Muñoz

Cómo sobrevivir a: Por qué/por que/porqué/porque

Ortografía y Gramática

Hace frío y me acurruco en el sofá, arrebujada en mi manta. Entonces suena un “click” en mi cabeza: “¿Has pensado el tema del artículo de ortografía que debes entregar en dos días?”. Saco nariz y miro por la ventana. Es uno de esos días en los que no me movería. “¿Una tarde sin hacer nada?”, me reprende mi conciencia… ¿Por qué? ¿Por qué no se calla un poquito y me deja seguir procrastinando? Ni siquiera tengo tema. Y me veo a mí misma como la señorita Escarlata pidiéndole cuentas al cielo: “¿Por qué?”. Enarco una ceja. No está mal para un articulillo de invierno. No me pidáis algo más sesudo que tengo las neuronas estornudando todas a la vez.Podemos encontrarnos con todas estas grafías. Esperad que tiro de memoria… (Es que mi diccionario Panhispánico de dudas está en otra habitación). Sí, ya… Son estas:—Por qué—Por que—Porque—Porqué¿Dos palabras? ¿Una? ¿Con tilde? ¿Sin tilde?Bienvenidos al maravilloso mundo del porqué. ¿Y por qué deberíamos saber qué palabra utilizamos y cómo escribirla? Si da igual, ¿no? Pues no, el significado cambia sustancialmente según las escribamos: son palabras diferentes y se utilizan para cosas distintas, como nos aclara la RAE.Analicemos los diferentes casos que nos podemos encontrar. (No sé por qué me he imaginado una de esas series policiacas de sobremesa. ¿Será que lo que me apetece en realidad es estar tirada viendo la tele?).

Primera opción

La unión de dos palabras: por y queQue es un pronombre relativo o una conjunción.Por es una preposiciónPues vale, Nieves, te has lucido con la explicación. A ver cómo lo arreglo para que toméis más en serio este artículo. (Todo es culpa de las neuronas acatarradas, recordadlo). Dentro de esta primera opción en la que se escriben separadas las palabras, podemos encontrarnos con un qué con tilde o sin ella.—Por qué: Son dos palabras como hemos dicho antes. La preposición por y el interrogativo o exclamativo qué. ¿Por qué lleva tilde? Porque así se diferencia del que átono que funciona como relativo y del que que funciona como conjunción.Resumiendo: se escribe separado y con tilde cuando lo utilizamos en una frase interrogativa. Una frase o una locución interrogativa no tiene que ir entre signos de interrogación, eso tenedlo en cuenta.Ejemplo: ¿Por qué tengo que levantarme para escribir un artículo?Me pregunto por qué tengo que levantarme para escribir un artículo.—Por que: Aquí nos podemos encontrar con dos formas diferentes que se escriben del mismo modo. Dos palabras separadas y sin tilde en el que.1. Preposición por y el pronombre relativo queEl que funciona como relativo, es decir, se refiere a un nombre ya mencionado anteriormente en la oración y del que se va a añadir información. Se puede poner un artículo antepuesto a ese pronombre relativo: el, los.Ejemplo: Mi conciencia es la razón por que escribo el artículo.Mi conciencia es la razón por (la) que escribo el artículo.2. Preposición por y la conjunción subordinante queAparece en el caso de verbos, sustantivos o adjetivos que exigen llevar la preposición por para introducir el complemento. Este complemento se trata de una oración subordinada y se presenta mediante la conjunción que. La oración subordinada se puede cambiar por nuestro poderoso “eso”(Como todo el mundo sabe, cualquier subordinada se puede sustituir por este cajón desastre, como vimos en el artículo del dequeísmo). En ese caso, desaparecerá el que, puesto que forma parte de la oración subordinada. Se ve mejor con un ejemplo:Ejemplo: Mi conciencia se preocupa por que entregue el artículo a tiempo.Mi conciencia se preocupa por eso.Vemos que el verbo preocuparse, necesita llevar la preposición detrás: preocuparse porResumiendo: Seguimos utilizando dos palabras, así que se escribe separado. Y además el que se utiliza como relativo en un caso y como conjunción en otro: así que va sin tilde, es átono.

Segunda opción

Una sola palabraEn esta opción podemos encontrarnos con una conjunción o con un sustantivo. Vamos a ver cómo funciona en cada caso.

Cuando escribimos porque/porqué en una sola palabra: sin tilde funciona como conjunción; con tilde, como sustantivo.

Porque: conjunción átona (no se escribe con tilde). Una conjunción es una palabra que sirve para unir dos partes de un todo. En este caso, porque es una conjunción subordinada, es decir, unirá una oración principal con otra supeditada a esta. Puede tener dos valores: Causal o final.1. Conjunción causal: La oración subordinada que enlaza expresa una causa. Por eso mismo se puede sustituir por locuciones como puesto que o ya que.Ejemplo: Este artículo es flojo porque no he tenido ganas de estrujarme las neuronas.También entra dentro de esta opción cuando respondemos a las preguntas formuladas con la secuencia por qué. (Estamos contestando la causa por la que nos preguntan).Ejemplo. ¿Por qué es flojo este artículo? Porque no he tenido ganas de estrujarme las neuronas.2. Conjunción final (Expresa finalidad. La oración subordinada nos dice el fin que tiene la oración principal) seguida de un verbo en subjuntivo. En este caso, porque equivale a para que y lo podemos sustituir por esta locución. Cuando la conjunción expresa finalidad, se admite la grafía en dos palabras (aunque se prefiere en una sola).Ejemplo: Intenté lo indecible porque no hubiera artículo este mes.Intenté lo indecible para que no hubiera artículo este mes.—Porqué: sustantivo masculino que equivale a causa, motivo o razón. Lleva tilde porque es una palabra aguda terminada en vocal. Como es un sustantivo, puede ponerse en plural (los porqués) y puede ir precedido de un artículo u otro determinante, así como de adjetivos que concuerden en género y número con él.Ejemplo: La pereza es el gran porqué de este artículo.La pereza y el frío son los grandes porqués de este artículo.A ver si soy capaz de escribir todas las grafías diferentes utilizando más o menos la misma oración. Veréis cómo funcionan los diferentes significados.¿Por qué he tenido que levantarme del sofá para escribir este artículo?Me he tenido que levantar del sofá porque debía escribir este artículo.Necesito saber el porqué de escribir este artículo y levantarme del sofá.Me sorprendo por que me he levantado para escribir este artículo.¡Venga! Estoy en racha, a ver si me sale un par de frases para Twitter:

¿Por qué es importante explicar el porqué de las grafías? Porque cada palabra tiene un significado. Me intereso por que conozcáis cada caso.

Bueno, pues he podido llegar hasta el final y no ha quedado tan mal, ¿no? ¿Cómo lo veis? ¡Ya sabéis que estoy a vuestra disposición para resolver dudas! Mientras tanto, me vuelvo a arrebujar en mi manta…

Nieves Muñoz

1 Comentario

  1. josé zalapa

    Muy interesante su artículo, en verdad me ha servido mucho.

    Responder

Enviar un comentario

Tu dirección de correo electrónico no será publicada. Los campos obligatorios están marcados con *

QUIZÁS TE PUEDE INTERESAR

Logotipo Escuela Caja de Letras

Colaboramos con:

Colaboramos con Cursiva
Colaboramos con Cursiva

Suscríbete a nuestra Newsletter!

¡Puedes recibir información sobre nuestras actividades y cursos!

    Logotipo Escuela Caja de Letras

    Col·laborem amb:

    Colaboramos con Cursiva
    Colaboramos con Cursiva

    Subscriu-te a la nostra Newsletter!

    Pots rebre informació sobre les nostres activitats i cursos!

      Posa't en contacte amb nosaltres!

      C/San Florencio, nº 6, 1ºA, 41018, Sevilla
      info@cajadeletras.es

      Informació:

      © 2023 Caja de Letras

      Ir al contenido